Milli gelir kavramları ulusal zenginliği ve ekonomik büyüklüğü temsil etmek için kullanılan birçok kavram vardır. Bu kavramların farklılıkları, tanımları ve çeşitli milli gelir hesaplamaları aşağıdaki makalede özetlenmiştir.
Milli Gelir Kavramları ve Milli Gelir ile İlgili Hesaplamalar
Milli servetle ilgili en yaygın kullanılan iki kavram gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) ve gayri safi milli hasıladır (GSMH). “Brüt” brüt anlamına gelir, “ürün” gelir anlamına gelir, bu nedenle bu kavramlar bir ülkenin toplam brüt geliri ile ilgili olarak anlaşılmalıdır:
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla: En çok kullanılan ekonomik büyüklük kavramıdır. Üç farklı GSYİH hesaplama yöntemi vardır: üretim, harcama ve gelir.
Tanım olarak GSYİH, bir ülkede belirli bir dönemde (genellikle 1 yıl) üretilen (veya tüketilen) nihai mal ve hizmetlerin cari fiyatlarla toplam değeridir. GSYİH hesaplanırken, üretimin ülke içinde gerçekleşmesi gerekir, ülke vatandaşlarının ve yerleşik yabancıların üretimi (tüketimi), kısacası ülke sakinlerinin tamamı GSYİH’ye dahil edilir.
Ayrıca, “nihai mal ve hizmetler” ifadesi de önemlidir, “nihai” kelimesi ikincisi anlamına gelir, yani üretimde kullanılan girdiler bu hesaplamaya dahil edilmez. Mükerrer sayılmaması için bir malın (katma değer) üretimi için ödenen fiyatlar hesaba katılmaz, sadece son malın (nihai) fiyatı esas alınır.
Gayri Safi Milli Hasıla: Bir ülke vatandaşlarının belirli bir dönemde yurt içinde veya yurt dışında ürettikleri nihai mal ve hizmet miktarının parasal değeri Gayri Safi Milli Hasıla’ya eşittir. Görüldüğü gibi GSYİH’nın aksine GSMH, ulusal sınırlardan çok vatandaşlık esasına dayanmaktadır.
Yurtdışında yaşayan Türk vatandaşlarının Türkiye’ye gelen diğer ülkelerin milli gelirlerinden (ücret, faiz, kâr, kira) aldıkları payların “Yabancı Dünya Faktör Geliri” ile Türkiye’ye gönderilen yabancıların elde ettikleri gelirlerin toplamıdır. Türkiye’de yaşayan ülkelerinin Türk milli gelirinden aldıkları paylara “Dış Alan Faktör Gideri” denir. Yabancı faktör gelirleri ile giderleri arasındaki farka “Dış Net Faktör Geliri” denir. Özetle, GSMH, yurt dışından net faktör gelirinin GSYİH’ye eklenmesinden kaynaklanmaktadır.
Bu durumda GSMH formülü şu şekilde yazılabilir:
GSMH = GSYİH + Dış Alem Net Faktör Gelirleri
“Gayrisafi” teriminin brüt anlamına geldiği, GSYİH ve GSMH’nin brüt olduğu söylendi çünkü bu hesaplar üretimde kullanılan sabit varlıklar üzerindeki amortismanı (amortismanı) içerir. Net milli gelir, GSMH’den amortisman çıkarılarak elde edilir:
Safi Milli Gelir (SMH) = GSMH – Amortisman
Safi milli hasıla, nihai ürünlerin değerini cari, yani piyasa fiyatları ile gösterir. SMH, piyasa fiyatları kullanılarak hesaplandığından dolaylı tüketim vergilerini de içerir. Faktör fiyatları ve geliri, milli gelire eşit olan SMH’den dolaylı vergiler çıkarılarak hesaplanır:
Milli Gelir = (GSMH – Amortisman) – Dolaylı Vergiler = SMH – Dolaylı Vergiler
Milli gelir, bir ekonomideki faktör gelirlerinin toplamıdır, şu şekilde de ifade edilebilir;
Milli Gelir = Ücret + Kâr + Faiz + Rant
Milli gelir ile ilgili olarak kişisel gelir ve harcanabilir gelir kavramlarını açıklamakta fayda var;
Kişisel Gelir: Bireylerin vergiler ödenmeden önce elde ettikleri gelir. Milli gelire transfer ödemeleri eklenerek hesaplanır. Transfer ödemeleri, devlet tarafından dikkate alınmadan yapılan ödemelerdir, ör. B. Emeklilik, sosyal harcamalar ve bağışlar.
Faydalı Gelir: Kişisel gelirden doğrudan vergilerin düşülmesi suretiyle hesaplanır. Aynı zamanda harcanabilir gelir olarak da adlandırılır.
Bu makalede tartışılan milli gelir kavramları aşağıdaki şemada özetlenmiştir:
- Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)
- + Dış Alem Net Faktör Gelirleri
- = Gayrisafi Milli Gelir
- – Amortismanlar
- = Safi Gelir
- – Dolaylı Vergiler
- = Milli Gelir
- + Transfer Ödemeleri
- = Kişisel Gelir
- – Dolaysız Vergiler
- = Harcanabilir Gelir
Son olarak, bir ülkenin refah düzeyi ve ekonomik gelişmişliği “kişi başına düşen gelir” ile ölçülür. Kişi başına gelir, milli gelirin ülke nüfusuna bölünmesiyle hesaplanır. Kişi başına GSYİH (kişi başına GSYİH), ülkeler arası ekonomik zenginlik karşılaştırmalarında kullanılan önemli bir veri olan GSYİH’nın nüfusa bölünmesiyle hesaplanmaktadır.
Bu maddede kullanılan terimlerin İngilizce karşılıkları: GSYİH (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla), GSMH (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla), SMH (NNP Net Milli Hasıla), Milli Gelir (NI Milli Gelir), Kişisel Gelir, Harcanabilir Gelir)
İlginizi Çekebilir: TOGG Borsada var mı?
